Chrzest w życiu i misji Kościoła
Pomoce do wszystkich części
Indywidualne studium i sugestie do osobistej lektury tekstów biblijnych
Część I
Katecheza I - STWORZENIE CZŁOWIEKA NA OBRAZ I PODOBIEŃSTWO BOŻE
1. W pierwszym etapie pracy formacyjnej zatytułowanej
"Chrzest w życiu i misji Kościoła" spojrzymy na człowieka, jak nam go objawia Słowo Boże, a więc jako stworzonego na obraz i podobieństwo Boga, oraz dalej - na to, co zaburzyło ten pierwotny stan, a więc na grzech i jego konsekwencje.
Pismo święte przedstawia dwa opowiadania o stworzeniu człowieka (Rdz 1,26-27 i Rdz 2,4b-25), które trzeba widzieć jako komplementarne, uzupełniające się. Dla pełnego odczytania orędzia wynikającego z tych opowiadań, spróbujmy przyjrzeć się pokrótce jednemu i drugiemu. Dobrze będzie, jeśli usłyszymy jakby na nowo biblijne przesłanie płynące z pierwszych kart Pisma świętego. Większość z nas bowiem zna te opowiadania i nosi w sobie pewien schemat, klucz, w którym je czyta, ma o nich jakieś wyobrażenie. Teraz jednak chodzi o to, abyśmy odeszli od tych naszych schematów i zobaczyli - krok po kroku - co te teksty mówią o człowieku, o każdym z nas.
Jakkolwiek poszczególne elementy opowiadań nie muszą być historycznie sprawdzalne, tzn. nie wszystko musiało odbyć się tak, jak jest przedstawione, to jednak wyrażają one językiem obrazowym zaistnienie wydarzenia, które miało miejsce na początku historii człowieka. Przypomina nam o tym Katechizm Kościoła Katolickiego [KKK 390]. Mamy więc prawo analizować poszczególne wyrażenia (a nawet słowa) i doszukiwać się sensu, który pozwala rozumieć orędzie, jakie ten tekst przekazuje dla naszego życia. Naturalnie nie wolno nam tracić z oczu całości wydarzenia, widzianego już przez nas w odkupieńczym świetle Chrystusa.
Katecheza II - GRZECH I JEGO BEZPOŚREDNIE SKUTKI
1. (14) Sytuacja rajska należy do przeszłości i jako taka nie istnieje, gdyż człowiek zgrzeszył i w konsekwencji musiał opuścić raj. Pozostaje ona jednak stale jako oryginalny, pierwotny zamysł Boga. Ten pierwotny zamysł Boga nie został bowiem definitywnie zniszczony czy odwołany. Bóg jest wierny i pozostaje wierny swojemu zamysłowi. Pozostał wierny wobec człowieka, nawet po grzechu. Pozostał wierny swojej oryginalnej koncepcji człowieka. Dzieło zbawcze dokonane w Jezusie o tym świadczy, chociaż objawia jeszcze większe bogactwo. 2. (15) Spójrzmy teraz na dynamikę (naturę i strukturę) grzechu pierworodnego. Analiza trzeciego rozdziału Księgi Rodzaju, którą podejmiemy w kilku kolejnych etapach, może być tu pomocą. Jest to niezmiernie ważne, kiedy także dzisiaj szatan kusi człowieka. Kusi nie tylko jednostkę, ale społeczność. Kusi nie tylko do popełniania samych nieprawych czynów, ale także przez dążenie do legalizacji tych czynów jako ustabilizowanego stanu prawnego (por. Rz 1,32).
Obecnie, w niektórych krajach, istnieje możliwość legalizacji tzw. małżeństw homoseksualnych i adoptowanie przez nich dzieci, manipulacji związanych ze sztucznym przekazywaniem życia i inżynierią genetyczną. Szatan zatem szczególnie uderza w instytucję małżeństwa i rodziny. Dotykając bowiem w sposób bardzo przebiegły, bardzo perfidny tę podstawową komórkę, jaką jest małżeństwo i rodzina, czyni sobie dostęp w ogóle do koncepcji i organizacji życia człowieka. Czyni to w sposób pozornie bardzo postępowy, bardzo światły i "rozumny" (oczywiście termin 'rozumny' stawiamy tutaj w cudzysłowie, bo chodzi o specyficzną rozumność, którą będziemy starali się poznać, odkryć, zidentyfikować, żeby nie popaść w jej pociągającą i bardzo śliską pułapkę).
Katecheza III - DALSZE KONSEKWENCJE GRZECHU - WYMIAR SPOŁECZNY
1. (30) Sytuacja człowieka po grzechu, szczególnie to, co stało się w jego wnętrzu i w jego relacji do Boga, jak to ukazaliśmy w poprzedniej katechezie, ma swoje następstwa także w życiu społecznym. Dzieje się tak, gdyż od momentu grzechu człowiek nosi w sobie jego konsekwencje, które ostatecznie sprowadzają się do braku prawdziwej jedności z Bogiem i drugim człowiekiem. Odtąd człowiekowi zostaje pozbawiony - z własnej winy - uzdolnienia do życia w jedności. Tym samym we wnętrzu człowieka rodzi się nawet skłonność do niszczenia drugiego, dlatego że jest inny, dlatego że ma inny stosunek do Boga albo wydaje się, że Bóg go inaczej traktuje. Obecność bliźniego - innego, niezależnego od nas - jest zawsze pewnym wyzwaniem wykazującym, że to nie ja jestem panem (por. Mdr 2,12-20).
Część II
Katecheza I - REAKCJA BOGA NA GRZECH - PROTOEWANGELIA
Zaistnienie zła w świecie wiąże się z grzechem ludzi pierwszych, o którym mówi Księga Rodzaju. Rozważaliśmy to w ubiegłym roku. Co działo się z człowiekiem po grzechu, ukazuje trzeci rozdział Księgi Rodzaju (3,7-13). W naszych obecnych rozważaniach najpierw zwrócimy uwagę na zachowanie się Adama i Ewy po grzechu, przypominając sobie i nieco pogłębiając to, co mówiliśmy już na ten temat w ubiegłym roku (zob. Katecheza II Grzech i jego bezpośrednie skutki), a potem na reakcję Boga na ich grzech.
Katecheza II - PRZYMIERZE Z ABRAHAMEM
W poprzedniej katechezie poznawaliśmy sytuację człowieka po grzechu i bezpośrednią reakcję Pana Boga na grzech. Człowiek popadł w nieprawdziwość, w fałsz istnienia, ponieważ chciał być jak Bóg, chciał nad wszystkim zapanować. To w gruncie rzeczy było świadectwem niezaakceptowania siebie jako stworzenia. Bóg jednak człowieka nie opuścił, lecz dał mu obietnicę zbawienia. Teraz zechciejmy przyjrzeć się, jak Pan Bóg przychodzi człowiekowi z pomocą, spełniając daną obietnicę. Bóg angażuje się w sytuację człowieka. Angażuje się poprzez ludzi, których wybiera i z którymi wiąże się w sposób szczególny, można powiedzieć, ryzykuje samego siebie, aż do najdalej podjętego ryzyka w swoim Synu Jezusie Chrystusie, kiedy Go wydał w ręce ludzi, czyli w ręce tych, którzy w grzechu stali się nieprzyjaciółmi Boga (zob. Kol 1,21n)
Katecheza III - NIEWOLA I WYZWOLENIE - EXODUS I PASCHA
Podejmiemy teraz kolejny bardzo ważny temat w historii zbawienia. Wiąże się on z jednym z podstawowych wydarzeń w tej historii, mianowicie z wyjściem Izraela z niewoli egipskiej. Będziemy tu mówić o wydarzeniu paschalnym. Stało się ono punktem odniesienia dla innych wydarzeń historii ludu wybranego, całej historii zbawienia i znalazło swój kulminacyjny punkt w wydarzeniu Paschy Jezusa, czyli Jego śmierci i zmartwychwstania. To wydarzenie stało się też fundamentem wszystkiego, co spełnia się w życiu poszczególnych wierzących w Jezusa Chrystusa i tworzących Kościół, czyli Ciało Jezusa Chrystusa. Pacha (wyjście z niewoli egipskiej) była i pozostaje wydarzeniem-typem, czyli figurą i zapowiedzią tego, co później stało się w Jezusie Chrystusie i co dzieje się w Kościele. Każde wydarzenie zbawcze, jakie miało miejsce w historii zbawienia, było i jest jakimś odbiciem wydarzenia paschalnego i zawsze pozostaje w odniesieniu do niego.
Katecheza IV - PRZYMIERZE POD SYNAJEM
Pan Bóg od początku historii zbawienia, to znaczy od momentu dania obietnicy (Rdz 3,15), prowadzi człowieka, wskazuje mu drogę do odkrywania prawdy, że po grzechu jest w sytuacji niewystarczalności, jest w ubóstwie i nędzy i że potrzebuje nadziei życia, potrzebuje Ewangelii. Wprowadza człowieka w tajemnicę życia i wspólnoty ze sobą. Bóg wie, że człowieka - takiego, jakim jest po grzechu - nie doprowadzi do jedności ze sobą żadnymi zewnętrznymi środkami. Z drugiej strony wie, że człowiek jest tak głęboko zraniony i zwichnięty w swoim wnętrzu, że będzie uparcie utrzymywał, że jest - na różne sposoby - jakby niezależnym partnerem Boga; że przed Bogiem - sam z siebie - ma jakieś racje, jakieś usprawiedliwienia, jakieś prawa. Dla ratowania człowieka z tej zawiłej sytuacji Bóg wiąże się z nim przymierzem. Czyni to posługując się obydwoma typami (rodzajami) przymierzy, jak to już zaznaczyliśmy w drugiej katechezie. Omawialiśmy przymierze z Abrahamem (Rdz 12 i 15, a także 17), które należy do kategorii przymierza opartego na obietnicy, czyli jest przymierzem o jednostronnym zobowiązaniu. Przymierze tego typu trzeba wyraźnie odróżnić od przymierzy opartych na dwustronnym zobowiązaniu. Do nich należy przymierze zawarte pod Synajem (Wj 24), które będzie przedmiotem obecnej katechezy.
Część III
Katecheza I - ZANIM WEJDZIESZ DO ZIEMI OBIECANEJ...
Ziemia, stworzona przez Boga i dana człowiekowi do zamieszkania i życia, została przeklęta z jego powodu. Dzięki działaniu Boga, zmierzającemu do przemiany człowieka, ziemia na powrót staje się miejscem życia, a właściwie nowego życia i błogosławieństwa. Obrazują to m.in. teksty o przemianie suchej ziemi w żyzną czy odwrotnie, jak to widzimy na przykład w Psalmach i u Proroków: Każę wytrysnąć strumieniom na nagich wzgórzach i źródłom wód pośrodku nizin. Zamienię pustynię na pojezierze, a wyschniętą ziemię na wodotryski (Iz 41,18; zob. także Ps 107,33n; Ps 114,7-8; Iz 42,15; Iz 55,8-13; Ez 36,33-38). Ziemia i treści z nią związane stopniowo otrzymują w Biblii nową rolę i nowe znaczenie jako Ziemia Obiecana, stanowiąc obraz (zapowiedź) przemiany człowieka i uzdolnienia go do życia w jedności z Bogiem i z bliźnimi.
Katecheza II - OBJĘCIE ZIEMI OBIECANEJ OBRAZEM ŻYCIA W MOCY CHRZTU
Ziemia obiecana to obraz życia we wspólnocie z Bogiem i bliźnimi, czyli przywrócenie tego, co człowiek utracił w raju przez grzech, gdy została zerwana jedność z Bogiem i między ludźmi, odkąd każdy bronił siebie i swego. Jak powiedzieliśmy wcześniej, wejście do ziemi obiecanej to nie tylko (czy nie przede wszystkim) zmiana miejsca, czyli wejście do nowej przestrzeni, ale ostatecznie to zmiana człowieka, zmiana jego wnętrza, by dał w sobie przestrzeń Panu Bogu i pozwolił Mu "wprowadzić się" do historii swojego życia. Istotne jest zatem to, co dokonuje się w naszym życiu, w naszym sposobie myślenia, oceniania, szukania racji naszego działania, a nie tylko osiągnięcie określonych, sprzyjających warunków zewnętrznych. W pewnym sensie dążenie do ziemi obiecanej, wejście do niej i wzięcie jej w posiadanie jest ostatecznie wędrówką w głąb naszego życia, bowiem przez wydarzenia, które przeżywamy, jest nam dane odkrywać wierność Pana Boga w naszej historii.
Katecheza III - SPRZENIEWIERZENIE SIĘ WOBEC BOGA HISTORII
Pobyt Izraelitów w Ziemi Obiecanej, który rozpoczšł się na przełomie XIII i XII w. przed Chr., ma wiele etapów. W poprzedniej katechezie przedstawilismy wydarzenia związane ze zdobywaniem Ziemi Obiecanej oraz określone przez Boga zasady życia w niej. Teraz, w dwóch kolejnych katechezach, zajmiemy się następnymi etapami życia narodu wybranego na tej ziemi, czyli czasem sędziów i czasem królestwa, przed jego rozbiciem na dwie części. Z chwilą, gdy Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej, zakończyło się wielkie wydarzenie wyjścia z niewoli egipskiej. Rozpoczął się nowy okres. Dwanaście pokoleń Izraela zamieszkuje Ziemię Obiecaną. Naród nie ma jednego przywódcy, lecz stosownie do okoliczności, w różnych pokoleniach Pan Bóg powołuje mężczyzn i kobiety, którzy w Jego imieniu przewodzą ludowi. Opowiadania o wydarzeniach z tego czasu znajdujemy w Księdze Sędziów, a później w Księgach Samuela i w kolejnych tak zwanych księgach historycznych Starego Testamentu.
Katecheza IV - GRZECHY PIERWSZYCH KRÓLÓW
Samuel - z polecenia Pana Boga - spełnił wolę ludu i namaścił króla. Jest on tym przedziwnym prorokiem, którego Bóg powołał, aby towarzyszył wielkiej zmianie w historii narodu wybranego. Chociaż widział, że plany Boga były inne, niż tego chciał naród, trwał przy nim w tym czasie przejścia z okresu, który jest nazywany czasem młodości Izraela w Ziemi Obiecanej (obejmujący mniej więcej dwa wieki po wejściu Izraela do Ziemi Obiecanej), do czasu monarchii, do czasu powołania króla. Po okresie młodzieńczości Izraela w ziemi Kanaan z czasu sędziów, przychodzi epoka królewska. Będzie to czas wspaniałego rozwoju struktur państwowych i instytucji religijnych skupionych wokół świątyni. Ale w tym właśnie czasie Izrael sprzeniewierzy się Bogu. Dokona się to głównie za sprawą jego królów - przywódców.
Część IV
Katecheza I - POWOŁANIE I MISJA PROROKA
W pierwszej katechezie nowego cyklu przyjrzymy się powołaniu i misji proroka. Będziemy poznawać postaci proroków, które są ukazane w Piśmie świętym. Jednak nie tylko po to, by czegoś się o nich dowiedzieć, lecz także by zobaczyć, czego możemy uczyć się, poznając historię ich życia, oraz by zapytać, jaką rolę spełniają współcześni prorocy. Co więcej, uświadomimy sobie, że czasem my sami jesteśmy wezwani do tego, by w określonych sytu-acjach stawać się prorokami.
Katecheza II - NIEPRAWOŚCI LUDU I WYGNANIE
W kolejnej katechezie zatrzymamy się na zapowiedziach proroków dotyczących kataklizmu wygnania narodu wybranego do niewoli babilońskiej, który w ich rozeznaniu był karą za odstępstwa. Będziemy rozważać teksty, które pomogą nam dostrzec, w jaki sposób prorocy określali przyczyny wy-gnania i jak przedstawiali wykonawców owej kary. Spróbujemy zauważyć również aktualność przesłania biblijnego w dzisiejszych czasach i odnieść do naszego życia prawdy w nim zawarte.
Katecheza III - PONIŻENIE I PERSPEKTYWA NOWOŚCI
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, w okresie blisko stu pięćdziesięciu lat miały miejsce dwie wielkie inwazje. Pierwsza dokonana w II poł. VIII w. przez Asyrię obejmowała Królestwo Izraela (państwo północne), a druga miała miejsce na początku VI w. przed Chrystusem i dotknęła Królestwo Judzkie (państwo południowe). Zakończyła się zdobyciem Jerozolimy i zniszczeniem oraz ograbieniem świątyni. Deportowanych Żydów osiedlano w rejonie pomiędzy Babilonem a Erech, nad rzeką Kebar łączącą oba te miasta. Był to jednak okres bardzo twórczy dla Żydów.
Część V
Instytucje religijne w historii zbawienia
Świątynia - Synagoga - Nowe Przymierze
Katecheza I
ŚWIĄTYNIA - MIEJSCE ODDAWANIA CZCI BOGU
Katecheza II
SYNAGOGA I KOŚCIÓŁ
Katecheza III
PRZYMIERZE - ZAPOWIEDŹ NOWEGO PRZYMIERZA