Rok Życia Konsekrowanego 2014/2016

,,Odkrycie geniuszu kobiety jako znak czasu w świetle Listu Apostolskiego Jana Pawła II Mulieris dignitatem”.

(fragment pracy magisterskiej s. M. Goretti Wróbel CR. Rozdział IV pt. ,,Kobieta w Kościele”, punkt 2 i 3).

2. Rola sióstr zakonnych w misji Kościoła

Pośród kobiet uczestniczących w życiu i misji Kościoła bardzo ważne miejsce zajmują siostry zakonne. Przez swoją konsekrację znajdują się one w samym sercu Kościoła, jako element o decydującym znaczeniu dla jego misji[1]. Wraz z całym bogactwem osób konsekrowanych, siostry zakonne wyrażają najgłębszą istotę powołania chrześcijańskiego oraz dążenie całego Kościoła – Oblubienicy do zjednoczenia z jedynym Oblubieńcem (por. VC 3). Dzięki ich profesji rad ewangelicznych charakterystyczne przymioty Jezusa – dziewictwo, ubóstwo i posłuszeństwo – stają się w pewien swoisty i trwały sposób widzialne w świecie (por. VC 22), a spojrzenie wiernych, dzięki ich świadectwu przynależności do Boga, zwraca się ku tajemnicy Królestwa Bożego (por. VC 1). Jak zauważa Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego: wezwanie do naśladowania Chrystusa poprzez szczególną konsekrację jest darem Trójcy Świętej dla całego Ludu wybranych[2]. Tak więc, ślubowane i spełniane przez siostry zakonne rady ewangeliczne są niejako widomym znakiem, który pociąga skutecznie wszystkich członków Kościoła do ochoczego wypełniania powinności powołania chrześcijańskiego (por. KK 44)[3] i do przyjęcia zbawienia ofiarowanego nam przez Chrystusa. Istotnie, przez profesję rad ewangelicznych siostry zakonne nie tylko czynią Chrystusa sensem swojego życia, ale starają się też odtworzyć w sobie, w miarę możliwości, tę formę życia, jaką obrał Syn Boży przyszedłszy na świat (por. KK 44).

Zachowując ślub czystości - dziewictwo, przyjmują do swego serca dziewiczą miłość Chrystusa i wyznają Go wobec świata jako jednorodzonego Syna, jednego z Ojcem (por. VC 16). Czystość jest dla nich i dla świata żywym i stałym znakiem wymiaru religijnego. Przypomnieniem o wiecznym celu, manifestacją wiary, nadziei i łaski oraz stałym wezwaniem ku transcendencji[4]; zapowiada przyszłe zmartwychwstanie i chwałę królestwa niebieskiego (KK 44). Świadectwo sióstr zakonnych, oddanych niepodzielnym sercem Bogu, uświadamia innym wierzącym, że przyszłe życie będzie innym życiem niż obecne, i że to inne życie rozpoczęło się już tutaj na ziemi. Dziewictwo konsekrowane jest zatem proroctwem o czasach przyszłych, szczególnym znakiem życia wiecznego[5] i eschatologicznym wizerunkiem niebiańskiej Oblubienicy i przyszłego świata (por. VC 7, 26; RD 11; MD 20).

Ślubując ubóstwo, siostry zakonne zanurzają się niejako w ubóstwie Chrystusa, który będąc bogaty dla nas stał się ubogi, aby nas ubóstwem swoim ubogacić (2Kor 8, 9). Mocą uczestnictwa w tym ubóstwie, ich świadectwo posiada moc samego Chrystusa. Zakonnice ubogacają świat, stając się ubogie. Ubogacają go duchowo, ale także materialnie, poprzez wpływanie na sprawiedliwszy podział dóbr i tworzenie wspólnoty miłości. Siostry zakonne, przez swoje ubóstwo, stają się nadto światłem i solą świata. Tak dla bogatych, jak i dla ubogich, ujawniają prawdziwe oblicze Kościoła, który jest ubogi i posłany przede wszystkim do ubogich[6]. Przez swoje oderwanie i sposób korzystania z dóbr tego świata, kobiety konsekrowane pokazują współczesnym ludziom, że te wszystkie dobra są godne szacunku na tyle tylko, na ile służą dobru człowieka, jego materialnemu i duchowemu rozwojowi[7]. We współczesnym świecie, gdzie bogaci coraz bardziej się bogacą, a ubodzy jeszcze bardziej biednieją, siostry zakonne przez swoje ubóstwo stają się kolejnym znakiem w misji Kościoła, który mówi, że nie można nadużywać dóbr doczesnych, że te dobra nie są dla człowieka źródłem szczęścia, że człowiek powołany jest do wyższych celów[8].

Z kolei przez ślub posłuszeństwa, siostry zakonne ukazują wiernym, jak mogą odnaleźć drogę powrotu do Ojca. K. Rahner wyraził to w taki sposób: posłuszeństwo jest stałą formą życia, dającą człowiekowi orientację ku Bogu. Taka orientacja jest eklezjalna, ponieważ przez nią zakonnik objawia szczególną istotę Kościoła[9]. Ślubowane przez siostry zakonne posłuszeństwo nie jest więc narzędziem dla wyrobienia doskonałości poszczególnej siostry czy wspólnoty zakonnej, ale dla misji kościelnej (por. KK 7). Przypomina ono  Ludowi Bożemu o powołaniu do służby, do dyspozycyjności i do cierpienia jako uczestnictwa w ofierze Chrystusa. Ponadto ma ono wpływ na dobro całego Kościoła, umacnia Królestwo Boże i rozpowszechnia go w każdej części świata. Jednym słowem - posłuszeństwo zakonne czyni zakonnice znakiem Kościoła, z jego uniwersalną misją pełnienia woli Bożej i pragnieniem rozeznawania dla siebie i innych, na czym ta wola polega ,,tu i teraz”[10].

Jak widać, celem powołania kobiety konsekrowanej nie jest tylko i wyłącznie własne uświecenie, misyjność jest wpisana w samo serce każdej formy życia konsekrowanego (VC 25). Siostry zakonne, przez swoją profesję rad ewangelicznych, z jednej strony oddają się Bogu, z drugiej zaś pełnią szczególną misję wobec świata, i w ten sposób przyczyniają się do szerzenia misji Kościoła. Nawet życie kontemplacyjne sióstr zakonnych zawiera w sobie orientację eklezjologiczną[11].

Jest jeszcze jeden szczególny element życia zakonnego, który sprawia, że ma ono udział w misji Chrystusa i Kościoła – jest nim siostrzane życie we wspólnocie dla misji (VC 72). Życie wspólnotowe stanowi tak ważny element życia zakonnego, że niektórzy uznawali je nawet za czwartą radę ewangeliczną[12]. Nie można przecież przeżywać ewangelicznej konsekracji w indywidualistycznej samotności, potrzebna jest komunia z innymi. Właśnie w komunii życia, zgodnie z logiką miłości, rozbłyska miłość Boża, przynosząc owoce miłości siostrzanej[13]. Życie zakonne każdej siostry niewątpliwie jest tym bardziej apostolskie, im głębsze jest jej oddanie się Panu Jezusowi i wspólnocie siostrzanej, która nie jest tylko dziełem ludzkim, lecz przede wszystkim darem Ducha Świętego, który czyni z niej część Kościoła[14]. Kościoła, który idzie przez świat do pełni Królestwa, do realizacji pewnej wielkiej historii, która jest ,,wielka”, ponieważ jest historią zbawienia. Musimy pamiętać, że sama wspólnota kościelna, a w niej analogicznie wspólnota zakonna, ma strukturę głęboko powołaniową: jest ona powołana do misji, jest znakiem Chrystusa jako ,,misjonarza Ojca”. Jak czytamy w Lumen Gentium: jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego (nr 1)[15].

Na tej wielopłaszczyznowej formie duchowego uczestnictwa w misji Kościoła każdej siostry zakonnej, wyrażającej się w ślubach i życiu wspólnotowym, możemy dopiero teraz mówić o posłudze czynnej, wpisanej w dzieło misyjne wspólnoty eklezjalnej. I tak np. w Konstytucjach Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa, w paragrafie zatytułowanym: Misja apostolska Zgromadzenia, czytamy takie słowa: Zgromadzenie włącza się w zbawcze posłannictwo Kościoła. Podejmując jego apostolskie posługiwanie stara się wypełnić jak najdoskonalej zlecenie Zmartwychwstałego Pana: <<Udaj się do moich braci i powiedz im>>(J 20, 17) oraz naśladować przykład Jego współczucia i troski o człowieka. W bliźnim, a zwłaszcza w ubogim, cierpiącym i opuszczonym, będziemy widziały samego Chrystusa, który utożsamia się z nim, mówiąc: <<wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mieśćcie uczynili>> (Mt 25, 40)[16]. Jak widzimy, na tym konkretnym przykładzie prawa zakonnego, siostry żyjąc w danym zgromadzeniu i wypełniając jego misję, związane są ściśle z posłannictwem Kościoła powszechnego.

W zależności od ducha i charyzmatu poszczególnego zgromadzenia, zgodnie z otrzymanymi uzdolnieniami, w konstruktywnej harmonii z posłannictwem własnej wspólnoty, angażują się w dzieła ewangelizacji (por. Rm 70), pracę wychowawczą, formację przyszłych kapłanów i osób konsekrowanych, animację wspólnot chrześcijańskich, kierownictwo duchowe oraz obronę fundamentalnych dóbr życia i pokoju[17].

Siostry zakonne można nadto zauważyć w szpitalach i hospicjach, gdzie niosą wszystkim chorym i cierpiącym duchowe wsparcie, ukazując sens współcierpienia z Chrystusem. Są one zaangażowane również w dziedzinie wychowania młodych do wiary. W tym celu, liczne zgromadzenia żeńskie założyły wiele szkół, by zapewnić naukę i wychowanie religijne, zwłaszcza dzieciom i młodzieży[18]. Zakonnice można ponadto dostrzec w dziełach miłosierdzia i ośrodkach dla ubogich, niepełnosprawnych i opuszczonych[19]. Wreszcie, widzi się je w różnych posługach parafialnych oraz w dziełach katolickich, gdzie kobiety wskazują swoje zdolności do współpracy w posłudze duszpasterskiej[20]. W tych wyliczonych miejscach służby drugiemu człowiekowi, siostry zakonne oddają całe siebie i wszystkie swoje siły dla wzrostu Królestwa Bożego na ziemi, za które Kościół ponosi główną odpowiedzialność.

Należy jeszcze dodać, że wszystkie siostry, niezależnie od rodzaju wykonywanych obowiązków, a także siostry chore, cierpiące i starsze, przyczyniają się do wypełnienia apostolskiej misji Zgromadzenia w Kościele [21]. Mówiąc inaczej, każda siostra zakonna wykonuje jakąś część posługi Jezusa i dla Jezusa[22], przede wszystkim przez modlitwę i otwieracie własnego serca na działanie łaski Bożej (por. VC 25) oraz dbanie w sobie o wzrost miłości Boga i bliźniego.

Reasumując, siostry zakonne stają się misjonarkami, nieustannie pogłębiając w sobie świadomość tego, do czego zostały powołane i wybrane przez Boga[23]. Podporządkowując całe swoje życie Bogu i ofiarowując Mu wszystko, czym są i co mają, stają się prawdziwym znakiem Chrystusa w dzisiejszym świecie (por. VC 25). Najważniejszym bowiem przejawem ich misji nie są zewnętrzne dzieła, ale przede wszystkim uobecnienie w świecie samego Chrystusa przez osobiste świadectwo życia[24]. To jest wyzwanie i pierwszoplanowe zadanie życia konsekrowanego, życia każdej siostry zakonnej. Również Papież Benedykt XVI, w czasie swojej pielgrzymki do Polski, podczas spotkania z zakonnikami i zakonnicami w Jasnogórskim Sanktuarium, przypomniał siostrom: niezależnie od tego, jaką misję wam powierzono, jakąkolwiek posługę klasztorną czy apostolską spełniacie, zachowujcie w sercu prymat waszego życia konsekrowanego. Niech ożywia waszą wiarę. Przeżywane w wierze, życie konsekrowane jednoczy ściśle z Bogiem, budzi charyzmaty i czyni waszą posługę nadzwyczajnie owocną[25]. Można zatem powiedzieć, że siostry zakonne wypełniają charyzmaty i uczestniczą w misji Kościoła na mocy samej swojej konsekracji, której dają świadectwo w sposób zgodny z programem swego zakonu, zgromadzenia czy instytutu (por. VC 72)[26] .

3. Powołanie dziewic konsekrowanych

Życie konsekrowane kobiet najczęściej kojarzy się nam z powołaniem zakonnym i wspólnotowym. Zapominamy jednak, że we wspólnocie eklezjalnej istnieją jeszcze inne formy życia konsekrowanego (por. PB art. 110), w tym również indywidualne, w których kobiety odnajdują i realizują swój niezastąpiony kobiecy geniusz. Niewątpliwie jedną z takich form, sięgającą korzeniami Ewangelii i Listów św. Pawła, jest konsekrowane dziewictwo (por. MD 20)[27]. Począwszy od czasów apostolskich dziewice chrześcijańskie, powołane przez Pana, by poświęcić się Mu w sposób niepodzielny w większej wolności serca, ciała i ducha, za aprobatą Kościoła podejmowały decyzję, by ze względu na Królestwo Niebieskie (Mt 19, 12) żyć w stanie dziewictwa (por. KKK 922)[28]. 

We wczesnym Kościele dziewictwo cieszyło się wielkim szacunkiem, uważano je za najbardziej godny pochwały stan w chrześcijaństwie, zasługujący na wielką nagrodę. Wielu pisarzy wczesnochrześcijańskich oraz Ojców Kościoła, takich jak: Metody z Olimpu, Atanazy z Aleksandrii, Cyprian z Kartaginy, Ambroży z Mediolanu, Augustyn z Hippony, podkreślało jego wartość i poświęcało mu swoje dzieła[29]. Święty Ambroży widział w dziewictwie znamienny wykwit Chrystusowej nauki i jeden z niezaprzeczalnych tytułów wyższości chrześcijaństwa nad kulturą pogańską[30]. Cyprian z Kartaginy uważał dziewice konsekrowane za wybraną cząstkę Chrystusowego stada. Metody mówił, że dziewice są bezkrwawym ołtarzem, z którego wznosi się kadzidło miłości[31]. Z kolei Orygenes twierdził, że nieskalane ciało jest żywą, podobającą się Panu ofiarą. On też wprowadził do rozważań teologicznych ideę związku oblubieńczego duszy dziewiczej z Chrystusem[32].

Początkowo dziewice mieszkały ze swoimi rodzinami albo we własnych domach[33]. W swojej posłudze były do dyspozycji Kościoła, przede wszystkim przez modlitwę i pełnienie dzieł miłosierdzia[34]. Wraz z rozwojem życia monastycznego Kościół powiązał ich powołanie z uroczystą profesją rad ewangelicznych, życiem we wspólnocie i wspólną regułą, a na mocy dekretów Soboru Laterańskiego II z 1139 roku zaprzestał udzielania konsekracji dziewicom żyjącym w świecie[35]. Dopiero Sobór Watykański II, w duchu odnowy Konstytucją Sacrosanctum concilium, nakazał krytycznie przejrzeć obrzęd konsekracji dziewic (por. nr 80)[36] i przywrócić dziewicom pierwotne powołanie, niekoniecznie związane z radami ewangelicznymi i życiem we wspólnocie. Wypełnieniem tego wskazania jest nowy Ordo consecrationis virginum, promulgowany 31 maja 1970 roku przez Pawła VI, który po ośmiu wiekach przywrócił możliwość udzielania konsekracji dziewicom chrześcijańskim żyjącym w świecie[37].

Według Ordo consecrationis virginum dziewice, poświęcone Bogu z natchnienia Ducha Świętego, składają zobowiązanie do życia w czystości, aby bardziej kochać Chrystusa i lepiej służyć bliźnim (por. OCV 2)[38]. Wyrażając ten święty zamiar, dziewice zostają poświęcone Bogu przez biskupa diecezjalnego według zaaprobowanego obrzędu liturgicznego oraz mistycznie poślubione Chrystusowi, Synowi Bożemu, i włączone w służbę Kościoła (por. KPK 604 § 1). Przez ten uroczysty obrzęd (consecratio virginum) dziewice pozostając w świecie, stają się osobami konsekrowanymi, transcendentnym znakiem miłości Kościoła do Chrystusa, eschatologicznym obrazem niebiańskiej Oblubienicy i przyszłego życia (por. KKK 923; VC 7)[39].

Na mocy swojej konsekracji, zgodnie ze swym stanem  i otrzymanymi charyzmatami, dziewice oddają się pokucie, dziełom miłosierdzia, apostolstwu i gorliwej modlitwie (por. OCV 2). Od chwili przynależności do stanu dziewic, ich powołanie przestaje być sprawą indywidualną, lecz przyjmuje wymiar społeczny, przede wszystkim religijny i eklezjalny[40]. Dziewice stają się eklezjalnym znakiem dziewiczości Kościoła, narzędziem jego owocności i świadkiem jego wierności Chrystusowi.

Jest także zadaniem dziewic stać się aktywnymi rękami szlachetności lokalnego Kościoła, jego głosem modlitwy, wyrazem miłosierdzia, pomocą dla ubogich, pocieszeniem dla jego cierpiących synów i córek, i wsparciem dla sierot i wdów[41]. Przez wypełnianie tych wskazań, dziewice realizują duchową płodność i duchowe macierzyństwo, które ma swe źródło w ich oblubieńczym zjednoczeniu z Chrystusem[42]. Dziewictwo konsekrowane musi być duchowo płodne[43]. Precyzyjnie ujął to Papież Wojtyła w Mulieris dignitatem, zaznaczając, że dziewictwo chociaż niesie rezygnację z małżeństwa i z macierzyństwa fizycznego, nie odbiera kobiecie przywileju macierzyństwa  <<wedle Ducha>> (por. Rz 8, 4), które obejmuje dosłownie wszystkich (por. nr 21).

Duchowa płodność konsekrowanych dziewic wyraża się nie tylko przez czynne apostolstwo, ale także w modlitwie wstawienniczej zanoszonej do Boga w konkretnych intencjach Kościoła i świata (por. OCV 16)[44]. Kościół usilnie zaleca dziewicom codzienną modlitwę Liturgią Godzin, zwłaszcza Jutrznią i Nieszporami. W ten sposób, łącząc swój głos z głosem Chrystusa Najwyższego Kapłana oraz Kościoła Świentego, dziewice mają wielbić Ojca Niebieskiego i wypraszać zbawienie świata (por. OCV 2). Dzięki takiej modlitwie stają się one matkami, gdyż przyczyniają się do tego, że niezliczone dzieci rodzą się do życia w łasce lub to życie odzyskują (por. OCV 16).

Mówiąc o misji dziewic konsekrowanych w Kościele, należy podkreślić, że dziewica konsekrowana nie jest ,,minister”, lecz ,,esse”. Jest ona rzeczywistością, która ma wartość obecności. […] ,,Propium” jej życia polega na tym, aby w byciu konsekrowaną przywoływać i uobecniać rzeczywistość transcendentną, której jest nosicielką na sposób fizyczny. Można więc powiedzieć, że jej pierwszoplanowym powołaniem jest bycie dla świata żywym znakiem rzeczywistości nadprzyrodzonej, cała natomiast działalność jest następstwem tego i z tego wypływa[45]. Krótko mówiąc, nie tyle jest ona konsekrowana, by ,,działać”, co raczej, by ,,być”. Nie rodzaj pracy czy zaangażowania stanowi o istocie jej życia i powołania, ale sam znak jej przynależności do Chrystusa.

W realizacji swojego powołania, w miłości do Chrystusa i do Kościoła, każda dziewica konsekrowana szuka wsparcia i pomocy u Maryi (por. KPK 663 § 4; VC 28), w Tej, która w sobie stworzyła przestrzeń i nadała formę oblubieńczemu przymierzu między Bogiem a ludzkością, stając się Matką Chrystusa oraz tych, którzy w Duchu Świętym odrodzeni zostają do życia w łasce. W Maryi dziewica konsekrowana odkrywa sposób życia w wierze, ucząc się od Niej wypełniać wolę Bożą i stając się coraz bardziej służebnicą Pańską[46].

Każda forma życia konsekrowanego, a więc i dziewictwo konsekrowane, ma głęboki wymiar eklezjalny, gdyż uczestniczy w życiu i świętości Kościoła[47]. Związek dziewicy z Kościołem dokonuje się przez związek z biskupem. Biskup diecezjalny jest bezpośrednio odpowiedzialny za dziewice na terenie swojej diecezji. To on rozeznaje powołanie dziewic, przygotowuje do konsekracji i jest głównym szafarzem obrzędu konsekracyjnego (por. OCV 6; VC 49). Przed konsekracją zapewnia kandydatce formację początkową, z kolei po konsekracji troszczy się o jej ciągłą formację duchową, teologiczną i apostolską (por. KPK 661)[48]. Do biskupa diecezjalnego należy również ustalenie sposobu, w jaki dziewica prowadząc życie świeckie ma się zobowiązać do zachowania dziewictwa na zawsze (por. OCV 5).

Dziewice konsekrowane przez biskupa łączą się szczególną więzią z Kościołem partykularnym, któremu służą z poświęceniem, chociaż pozostają w świecie (por. VC 7, 42). Zazwyczaj prowadzą indywidualny tryb życia[49], nie podlegając żadnym strukturom życia wspólnotowego. Wspólnotą dla dziewic konsekrowanych, w której realizują swoją misję, jest Kościół diecezjalny. Charakter diecezjalny stanu dziewic stanowi istotną cechę ich formy życia i polega na przynależności i miłości dziewicy konsekrowanej do swojego Kościoła lokalnego. Na diecezjalny charakter stanu dziewic wskazuje chociażby zalecane przez Obrzęd miejsce konsekracji, tj. kościół katedralny, który jest matką wszystkich kościołów diecezji[50]. W odniesieniu do innych form życia konsekrowanego nie ma takiego zalecenia.

Podsumowując, trzeba zaznaczyć, że dziewictwo kobiety konsekrowanej żyjącej w świecie, nie jest celem samym w sobie i nie polega tylko na niezawarciu małżeństwa, i ograniczeniu się do samego <<nie>>. Jego wartość i sens płynie z tego, że jest ono poświęcone Bogu i jest wyrazem nieskończonej miłości do Boga i człowieka; dziewictwo konsekrowane zawiera głębokie <<tak>> w porządku oblubieńczym: oddanie siebie z miłości w sposób zupełny i niepodzielny (MD 20). Dziewictwo jest też drogą, na której dziewica konsekrowana, choć w sposób inny niż w małżeństwie, realizuje swą kobiecą osobowość, przeżywa swoje bycie kobietą i wypełnia chrześcijańskie powołanie[51].