DAWNE MIASTA

Wiele dzisiejszych wsi na pd. Podlasiu przez znaczący okres swej burzliwej historii było mniejszymi lub większymi miasteczkami. Poniższy spis pozwala na pewną orientację w tym  zagadnieniu.

Dzieje tych miejscowości nierozerwalnie związane były z losami regionu. Większość uzyskała status miasta w XVI w. (nieliczne zaledwie, najstarsze, w XV w.) - złotym wieku Rzeczpospolitej Szlacheckiej. Zakładane przez bogacącą się szlachtę, choć często zmieniały właścicieli, szybko się rozwijały. Dotkliwie dotknięte zniszczeniami podczas XVII-wiecznych wojen stopniowo odbudowywały swoją pozycję.

Przejawem ożywienie gospodarczego w okresie saskim ( I poł. XVIII w.) była lokacja trzech nowych miast - Terespola, Pratulina i Konstantynowa. Jednak już wkrótce Podlasie, przyłączone najpierw do Austrii a po Kongresie Wiedeńskim do Rosji, szybko pogrążyło się w stagnacji. Liczne zniszczenia, m.in. podczas wojen napoleońskich, przyczyniły się do szybkiego upadku wielu miast. Większość straciło prawa miejskie w ramach represji po powstaniu styczniowym. Nieliczne tylko, jak Biała, Międzyrzec czy Terespol, dzięki swemu korzystnemu położeniu (tzw. trakt warszawsko-brzeski otwarto w 1823 r., w 1867 r. zaś poprowadzono kolej) mogły utrzymać dawną pozycję...

Tak więc na początku XX w. na terenie obecnego powiatu bialskopodlaskiego istniały zaledwie trzy miasta, podczas gdy jeszcze sto lat wcześniej było ich na tym terenie czternaście.

W nawiasach podaję ew. dawną nazwę (wsi lub miasta) oraz  pierwszego właściciela.  Jeśli nie piszę inaczej, to lokacja odbyła się na prawie magdeburskim.

Dokudów - 1503 (Lew Bohowityn od Aleksandra Jagiellończyka, początkowo jako Lewkowo) - XIX w./pocz. XX w. (?, w 1915 spalony przez wojska rosyjskie)

Hanna - 1546 (Bohusz Bohowityn) - 1821

Horodyszcze - pomiędzy 1558 a 1569 - 1879

Janów Podlaski - 1465 (biskup łucki Jan Łasowicz od króla Kazimierza Jagiellończyka, lokacja na prawie chełmińskim, wieś - Porchów) - 1867 r. (za udział w powstaniu) i podczas II wojny światowej

Kodeń - 1511 (Iwan Sapieha) - XIX w. (?)

Konstantynów - 1744 (Karol Józef Odrowąż Siedlnicki , wieś Kozierady; Konstantynów na cześć żony Konstancji z Branickich) - 1869 (za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym)

Łomazy - 1568 (od Zygmunta Augusta) - XIX w. (?)

Leśna Podlaska - ok. roku 1723 (na krótko)

Pratulin - 1732 (Potoccy, dawniej wieś Hornowo lub Ornowo, jako własność rodziny Hornowskich; obecna nazwa pochodzi prawdopodobnie od łacińskiego słowa "prata", które oznacza łąkę) - XIX w. (?)

Piszczac -1530 - 1869

Rossosz - 1584 ( Kacper Dębiński herbu Rawicz) - XIX w. (?)

Sławatycze - 1577 (książęta Prońscy) - po 1866 (za udział w powstaniu styczniowym)

Wisznice - 1579 (Paweł Sapieha (?) - 1869 (za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym)

Miejscowości, które miastami są do dzisiaj, prawa miejskie uzyskały w:

Biała Podlaska - 1522-25 (Jerzy Illinicz)

Łosice - 1505 (od Aleksandra Jagiellończyka)

Międzyrzec Podlaski - co najmniej w 1477 r (Mikołaj Nasuta)

Parczew - 1401 (od Władysława Jagiełły)

Radzyń Podlaski - 1468 (od Kazimierza Jagiellończyka, dawniej wieś Kozirynek)

Terespol - 1694-97 (Józef Bogusław Suszka, dawniej wieś Błotków,  Terespol na cześć żony Teresy z Gosiewskich, z gr. -"miasto Teresy")